انقلاب اسلامی سال 1357، نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران و یکی از  مهم‌ترین تحولات جهان در عصر جدید بود. انقلابی که با سرنگونی سیاسی سلطنت، چهره بست و سرآغاز ایجاد یک حکومت اسلامی شد. جمهوری اسلامی به عنوان نظام سیاسی منبعث از دین اسلام، نخستین گام به سمت دستیابی به این هدف بود. به عبارتی این انقلاب با توجه به صبغه‌ی مذهبی و ایدئولوژیکی خود تغییراتی را در جامعه ایجاد کرد که یکی از آن دگرگونی‌ها، تاسیس نهادهای متعدد مذهبی، سیاسی، عمرانی، قضایی، نظامی و ... بود و علاوه بر این انقلاب اسلامی موجب حذف نهادهایی شد که پیش از انقلاب، با توجه به نظام سلطنتی حاکم بر جامعه در ایران تاسیس شده بودند.

       بدین گونه در دهه‌ی اول انقلاب، مجموعه‌ای از این نهادها برای صیانت و پاسداری از انقلاب اسلامی، تامین رفاه اجتماعی و نیز تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب به وجود آمدند. و اغلب آنها پس از تاسیس، زیر نظر بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی قرار گرفته و خط مشی فعالیت‌های آنها تعیین می‌گردید.[1] از جمله این نهادها، سازمان بسیج مستضعفین است که با اندیشه دفاع از خاک کشور ایران و ارزش‌های اسلامی در برابر تهاجمات دشمنان، با جان گذشتگی و فداکاری جمعی از حزب اللهی های داوطلب به فرمان امام امت در 5 آذر 1358 تشکیل شد. امام فرمودند مملکتی که بیست میلیون جوان دارد باید بیست میلیون تفنگدار و بیست میلیون ارتش داشته باشد و یک چنین مملکتی آسیب پذیر نیست. امام خمینی (ره) همواره به بسیجی با دید تجلیل و تکریم می‌نگریستند و به او رشک می‌بردند و بارها جمله " کاش یک بسیجی بودم " را تکرا کردند. ایشان فرمودند: "من همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه می‌خورم و از خدا می‌خواهم تا با بسیجیانم محشور گرداند. چرا که در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجی‌ام."[2]

    ایشان ضمن تاکید بر حضور مستضعفان  در این بسیج ملی، با واژه‌های آرمانی آن را "لشکر خدا " معرفی می نمودند و حقیقتاً اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهیم، چه کسی سزاواراتر از بسیج و بسیجیان خواهد بود. بسیج مدرسه‌ی عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گل دسته‌های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سرداده‌اند. بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشه‌ی پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی‌نشانی گرفته‌اند. بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همه‌ی مجاهدان از اولین تا آخرین، امضاء نموده‌اند.

        بسیج مستضعفین پس از طی فرآیندهایی در مورخه 19/4/1359 به شکل سازمان بسیج ملی به تصویب شورای انقلاب رسید که بر اساس این قانون ، رئیس سازمان بسیج  ملی از سوی رهبر یا شورای رهبر منصوب و خط مشی کلی آن توسط شورای عالی دفاع تعیین می‌شد. اما طی نامه‌ی مورخه‌ی ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ نخست‌وزیر شهید، محمدعلی رجائی بسیج مستضعفین در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام شد و به عنوان یکی از واحدهای این نهاد در کنار دیگر واحدهای عضو شورای فرماندهی سپاه قرار گرفت و به عنوان یکی از واحدهای این نهاد در کنار دیگر واحدهای عضو شورای فرماندهی سپاه قرار گرفت و به این ترتیب تمامی انتصابات رئیس واحد بسیج مستضعفین از سوی فرماندهی سپاه صورت می‌گرفت. هم اکنون رئیس واحد بسیج مستضعفین توسط مقام معظم رهبری تعیین می‌گردد و از روسای آن واحد می‌توان به حجت الاسلام سالک و حجت السلام رحمانی اشاره کرد که ایشان (رحمانی) تا پایان جنگ هشت ساله عراق علیه ایران در این سمت انجام وظیفه می‌کرد و توانست با روش نوین نیروهای بسیج را سازماندهی نموده و با افزایش تعداد پایگاههای معاونت از 700 به 21500 پایگاه، نیروی بزرگ را ایجاد کند تا در جهت اجرای فرمان حضرت امام به عنوان ارتش بیست میلیونی به جبهه‌های جنگ اعزام نماید. ایشان معتقد بود که بسیج بایستی به صورت یک نیروی مردمی و فراگیر باقی بماند.

         ماده‌ی 35 اساسنامه واحد بسیج مستضعفین از جمله اهداف این نهاد را به قرار زیر آورده است: "هدف از تشکیل واحد بسیج مستضعفین ایجاد توانایی‌های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشورهای نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه با هماهمگی مراجع ذیربط می‌باشد." ناگفته نماند که در زمان جنگ عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، بسیج مستضعفین در نبرد با دشمنان و با تقدیم هزاران شهید در کنار دیگر نیروهای مسلح، دشمنان متجاوز را از خاک کشور بیرون کرد و نقش نظامی و معنوی خود را در ساماندهی یک نیروی کاملا اسلامی و معنوی بیشتر نمایان ساخت.[3] لذا حال که مجلس شورای اسلامی با تصویب کلیات طرحی نقش بسیج را در امر به معروف و نهی از منکر و در نهایت امر اصلاح فرهنگ عمومی جامعه مورد تاکید قرار داده، امید می رود تحولات چشمگیری در این عرصه تحقق یابد.

منابع:

1 – فارسی، جلال الدین فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، صص192 -194

2 -  صحیفه‌ی امام خمینی، موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1378 جلد 21 صص194-195.

3 – فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387صص 18 - 20